BE/942855/1595 Archief Jezuïeten - Belgische (1832-1935) en Vlaamse (1935-) Provincie, 16. c.-2012 (Deelarchief)

Hiërarchische presentatie


Information on identification

Ref. code:BE/942855/1595
Siglum:ABSE
Title:Archief Jezuïeten - Belgische (1832-1935) en Vlaamse (1935-) Provincie
Archival type:archief
Creation date(s), details:16de eeuw-2012
Level:Deelarchief

Information on extent

Extent:388,01 strekkende meter
Running meters:388,01

Information on context

Name of the creator / provenance:Jezuïeten - Noord-Belgische provincie (1935-)
Authority link:Jezuïeten - Noord-Belgische provincie (1935-)
Acquisition:Het archief van de Vlaamse provincie van de Sociëteit van Jezus werd in de zomer 2011 vanuit Heverlee aan KADOC-KU Leuven ter bewaring overgedragen.

Information on content and structure

Content:Opgeheven in 1773, werd de jezuïetenorde in 1814 opnieuw erkend door paus Pius VII. In ons land waren de jezuïeten pas officieel welkom na de onafhankelijkheid in 1830. Dankzij de nieuwe grondwet, met haar waarborgen voor vrijheid van godsdienst, vereniging en onderwijs, kreeg de orde hier de wind in de zeilen. Al in november 1830 werd in Gent het eerste huis officieel erkend. Andere huizen volgden, nieuwe leden traden in en in december 1832 werd de nieuwe Belgische jezuïetenprovincie gesticht. Die zou in de jaren daarna veel nieuwe huizen en werken aannemen. Haar leden zouden niet alleen op het kerkelijk-religieuze leven van ons land een stempel drukken, maar speelden ook op het intellectuele, sociale, culturele, onderwijskundige en politieke domein een vooraanstaande rol. In 1935 splitste de unitaire Belgische jezuïetenprovincie zich in twee delen en gingen de Vlaamse en Waalse provincie elk hun eigen weg (Noord-Belgische en Zuid-Belgische provincie).

De expansie van de Belgische jezuïetenorde na 1830 vertaalde zich ook in een enorme en verscheiden archiefproductie, die centraal bewaard en beheerd bleef. Dat veranderde in 1935, toen twee afzonderlijke archieven ontstonden, namelijk dat van de Vlaamse en van de Waalse jezuïeten. In het eerste archief kwam ook het vroegere unitaire Belgische bestand terecht. Afhankelijk van hun ligging belandden de archieven van de lokale communiteiten in het Noord-Belgische of het Zuid-Belgische archief. Het archief van de Vlaamse provincie bleef tot 1990 bewaard in de Gesù-residentie in Brussel; daarna verhuisde het naar het studiehuis van de Sociëteit in Heverlee, waar de laatste archivaris, pater Daniël Butaye, de zorg ervan waarnam.

Het archief van de Noord-Belgische jezuïetenprovincie bevat nagenoeg uitsluitend materiaal uit de negentiende en twintigste eeuw. Het ancien-regimearchief - dat van de opgeheven ‘Nederduitse provincie’ dus - bevindt zich immers in het Rijksarchief in Antwerpen. Het ‘moderne’ archief valt op door zijn homogeniteit en standaardisering, zijn doorlopende reeksen enerzijds en door zijn diversiteit en overvloed aan historische informatie anderzijds. Het bestaat uit een aantal grote onderdelen.

Tot het onderdeel ‘bestuur en organisatie’ behoren onder andere de dossiers over de statuten en de regelgeving, evenals de series afkomstig van de bestuursinstanties. Die bundels handelen over het beleid van de provincie en over haar institutionele organisatie. Andere reeksen belichten de interne relaties, zowel die van de provincie met het generale bestuur in Rome en met andere provincies, als die van de provinciale verantwoordelijken met de eigen huizen en leden (omzendbrieven en persoonlijke briefwisseling). Tot dat onderdeel rekenen we ook het belangrijke en omvangrijke archiefdeel dat de geheel eigen en langdurige vorming en opleiding van de kandidaat-jezuïeten betreft. Activiteitsverslagen van provincie en huizen geven een beeld van continuïteit, maar ook van evolutie, bijvoorbeeld ten tijde van de wereldoorlogen of onder invloed van de vernederlandsing. Te vermelden zijn ten slotte de documenten over de periode 1814-1830, toen de jezuïetenorde in onze streken nog niet was toegelaten, maar toch reeds discreet werkzaam was.

De bestanden van lokale jezuïetenresidenties (o.a. in Brugge, Brussel, Gent, Kortrijk, Leuven en Oostakker), colleges (o.a. in Aalst, Antwerpen, Borgerhout, Brussel, Gent, Heverlee en Turnhout) en retraitehuizen (Alken, Drongen, Gent en Lier) vormen telkens kleine archieven op zich. Ze documenteren de stichting en groei van die huizen, de activiteiten en het leven van hun bewoners en verantwoordelijken, de banden met de lokale gemeenschap, het plaatselijke kerkelijk-religieuze, sociale en culturele leven, de materiële ontwikkeling van de gebouwen enzovoort.

Nauw daarmee samenhangend zijn er de rijke bestanden die handelen over de ‘opera’ of de pastorale werken van de jezuïeten. De onderwijsactiviteiten staan daarbij vanzelfsprekend centraal, maar even overdadig zijn de documenten inzake de zielzorg. Ze geven een inkijk in onder andere de volksmissies, de retraites, de werking van de Mariacongregaties en de latere Gemeenschappen van Christelijk Leven, het Apostolaat van het Gebed, de Bonden van het H. Hart, Zedenadel en de Ignatiusvereniging.
De intellectueel-wetenschappelijke activiteiten van de jezuïeten worden ruim geïllustreerd aan de hand van dossiers over hun periodieken als De Vlaamse Linie en De Linie, de activiteiten van de bollandisten en van het Ruusbroecgenootschap. Ook het sociale apostolaat is goed vertegenwoordigd in het archief, met de dossiers van de Xaverianengenootschappen, de Rafaëlistenvereniging (voor het personeel van spoorwegen, post, telegraaf en telefoon), het migrantenwerk (o.a. Vlaamse boeren in Frankrijk), het wijk- en schipperswerk, Pro Mundi Vita, Pax Christi, Marriage Encounter, Jesuit Refugee Service enzovoort.

De missieactiviteit vormt een laatste, belangrijk apostolaatsveld. Vlaamse jezuïeten waren actief in landen op diverse continenten, van de Verenigde Staten over India (1859-1950) en Ceylon tot Congo. In die Belgische kolonie waren/zijn ze actief in de Kwangomissie (1893-heden). De bundels in het archief bevatten onder andere briefwisseling met hogere ambtenaren en lokale missionarissen, alsook dagboeken van missieposten en documenten inzake de zogenaamde ‘kapelhoeven’. Ook de aanwezigheid van Vlaamse jezuïeten in Rhodesië, Guatemala, Ethiopië en Japan kreeg haar neerslag in het archief. Dat is eveneens ruim het geval voor de missieactie en -propaganda aan het thuisfront, die onder meer aan bod komt in het tijdschrift Pro Apostolis.

De studie van een welbepaald ‘werk’ of apostolaatsdomein moet uiteraard steeds in combinatie gebeuren met de raadpleging van de archieven van de verantwoordelijke jezuïeten. In het archief van de Vlaamse provincie berusten ruim driehonderd persoonsarchieven. Die bestanden verschillen erg qua belang en omvang. Soms betreft het archivalische kleinoodjes, dan weer gaat het om uitgebreide en waardevolle gehelen, bijvoorbeeld de archieven van de stichter van het retraitehuis in Drongen, Adolf Petit, van de moraaltheoloog Arthur Vermeersch, van de Amerikamissionaris Pieter Jan De Smet en de Indiamissionaris Constant Lievens of van Vaast Van Bulck, etnograaf en Afrikaspecialist.
Geographical information:België, Europa, India, Afrika, Noord-Amerika, Zuid-Amerika
Related corporations/Families/Persons:Verwant aan Archives de la Province Belge Méridionale et du Luxembourg de la Compagnie de Jésus (ABML)

Conditions of access and use

Access regulations:Het archief is raadpleegbaar na toestemming. Voor toelating tot raadpleging van dit archief, vul een verzoekformulier in. Noteer duidelijk de concrete nummers van de dossiers/dozen uit de plaatsingslijst/inventaris die je wenst te raadplegen.
Language:Nederlands
Frans
Italiaans
Latijn
Duits
Abbreviations:ABSE
Finding aid file:Inventaris van het archief van de Belgische (1832-1935) en van de Vlaamse provincie (1935-) van de Sociëteit van Jezus

Information on related materials

Related publications:Wat de publicaties betreft, is er de waardevolle verzameling van duizenden zogenaamde ‘scripta’ of publicaties van de leden, naast de publicaties van de eigen jezuïetenuitgeverijen, vaak gekoppeld aan een apostolaatswerk. Ze bestrijken de meest diverse domeinen, gaande van theologische traktaten over onderwijshandboeken tot sociale manifesten. Bijzonder interessant is ook de uitgebreide verzameling jaarcatalogi van diverse jezuïetenprovincies van over heel de wereld van ca. 1815 tot heden.
ALMA link related publications:Inventaris van de Vlaamse Jezuïeten betreffende de missies in Indië en Ceylon (De Smet, Sophie)
Inventaris van het conglomeraatsarchief met betrekking tot Pieter Jan De Smet S.J. en de Noord-Amerikaanse jezuïetenmissies (Van Loon, Yannick)
Related audiovisual material:In nauwe samenhang met het archief werden ook audiovisuele collecties aan KADOC overgedragen. Die eerste, zeer omvangrijke erfgoedcategorie bestaat uit foto- en prentencollecties, die alle aspecten van de orde belichten. Ze bevatten onder andere portretten van de leden en foto’s en/of prentkaarten van huizen en gemeenschappen. Ook de opleidingsinitiatieven en de diverse apostolaatswerken zijn zeer goed ‘visueel’ gedocumenteerd, bijvoorbeeld de activiteiten in de missiegebieden en de missiepropaganda in Vlaanderen, de Mariacongregaties, de Bonden van het H. Hart (met onder meer affiches) en de Xaverianenbonden. Een zeer rijke iconografie van ‘eigen’ heiligen als Sint-Ignatius, Sint-Jan Berchmans en Sint-Franciscus Xaverius ontbreekt evenmin.
Bibliography:G. Kwanten, Jesuitica in Leuven. Provinciaal archief Vlaamse jezuïeten in KADOC, in: KADOC-Nieuwsbrief, 2011/4.
J. Luyten, Het archief van de Vlaamse Jezuïeten in Leuven (ABSE), in: A. Deneef en X. Rousseaux, ed. Quatre siècles de présence jésuite à Bruxelles / Vier eeuwen jezuïeten te Brussel. Brussel-Leuven, 2012, blz. 39-42.
J. Luyten, Ad Majorem Dei Gloriam. The archives of the Flemish Jesuits, in: The Jesuits of the Low Countries: identity and impact (1540-1773). Proceedings of the international congress at the Faculty of Theology and Religious Studies, KU Leuven (3-5 december 2009). Leuven, 2012, blz. 241-244 [Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium, CCLI].
 

Descriptoren

Items:  Psychiatrisch Centrum Sint-Jan-Baptist, Zelzate (Organizations\P)
  religieuze instituten (Subjects\R)
  Aalst [ gemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\Oost-Vlaanderen [ provincie ]\Aalst [ arrondissement ])
  onderwijs (Subjects\O)
  Antwerpen [ gemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\Antwerpen [ provincie ]\Antwerpen [ arrondissement ])
  Brugge [ gemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\West-Vlaanderen [ provincie ]\Brugge [ arrondissement ])
  missie (Subjects\M)
  Turnhout [ gemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\Antwerpen [ provincie ]\Turnhout [ arrondissement ])
  Gent [ gemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\Oost-Vlaanderen [ provincie ]\Gent [ arrondissement ])
  Lier [ gemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\Antwerpen [ provincie ]\Mechelen [ arrondissement ])
  Borgerhout [ deelgemeente ] (Places\Europa\België [ land ]\Vlaanderen [ gewest ]\Antwerpen [ provincie ]\Antwerpen [ arrondissement ]\Antwerpen [ gemeente ])
 

Gerelateerde beschrijvingen

Gerelateerde beschrijvingen:zie ook:
BE/942855/1723 Archives de la Province Belge Méridionale et du Luxembourg de la Compagnie de Jésus (ABML), 1552-21. c. (Deelarchief)

zie ook:
BE/942855/1530 Archief Herman Morlion, 1955-2006 (Archief)

BE/942855/1745 Beeldarchief Jezuïeten - Zuid-Belgische Provincie, 1616-2008 (Deelarchief)
 

Gebruik

Toestemming vereist:Bewaargever / archiefvormer
Raadpleegbaarheid:Without restrictions
Toegankelijkheid:Public
 

Sociale media

Delen
 
Startpagina|Bestelmandgeen items|Inloggen|nl en
Zoeken in archieven